Το Γεφύρι της Άρτας: Στιβαρές ερμηνείες σε λιτή παράσταση

Το γεφύρι της Άρτας είναι λιθόκτιστη γέφυρα του 17ου αιώνα μ.Χ. στον ποταμό Αράχθο. Η γέφυρα ως κατασκευή είναι ένα εξαιρετικής σημασίας έργο για όλες τις εποχές. Συνδέει περιοχές, πολιτισμούς, ανθρώπους. Οι αναφορές σε ανθρωποθυσίες που έπρεπε να γίνουν για να στεριώσει το γεφύρι απαντώνται σε πάρα πολλές περιοχές. Ο μύθος, γνωστός και με πανάρχαιες ρίζες, απαντάται με μικρές παραλλαγές στις παραδόσεις και άλλων βαλκανικών λαών: Για να θεμελιωθεί το γεφύρι πρέπει να θυσιαστεί η γυναίκα του πρωτομάστορα. Στην ουσία η

ιστορία μιλάει για τον αγώνα του ανθρώπου να κερδίσει τη ζωή του, να τιθασεύσει τη φύση και τον εαυτό του, να νοιαστεί για το σύνολο κι όχι για την οικογένειά του.

Aπό την Ηρώ Μητρούτσικου

Ιστορικά
Πρώτη απόπειρα θεμελίωσης του λιθόκτιστου γεφυριού στον ποταμό Άραχθο βρίσκουμε επί βασιλέως Πύρρου Α΄ (3ος π.χ. αιώνας). Ωστόσο το γεφύρι που ξέρουμε είναι του 17ου αι. Η μεγαλύτερη από τις τέσσερις, άνισες, ημικυκλικές καμάρες του ήταν περισσότερο επισφαλής και από άγνωστη αιτία γκρεμίστηκε και ξαναχτίστηκε στην τουρκοκρατία. Και είναι ακριβώς αυτή η ανακατασκευή της ψηλής καμάρας που γέννησε τον θρύλο της στοίχειωσης της γυναίκας του πρωτομάστορα και το αντίστοιχο δημοτικό τραγούδι. Σύμφωνα γραπτές μαρτυρίες, η κατασκευή αυτή έγινε στις αρχές του 1600, οι εργασίες κράτησαν τρία χρόνια και η νέα καμάρα έγινε ακόμη ψηλότερη, ενώ εργάστηκαν 1.300 κτίστες, 60 μαθητές και 45 μάστοροι (μηχανικοί).
Η ιστορική έρευνα διατυπώνει ότι ο θρύλος αυτός έκρυβε αλήθεια. Όταν χρειάστηκε να περάσει από τη περιοχή μεγάλη δύναμη τουρκικού στρατού ζητήθηκε η βοήθεια των κατοίκων για τη δημιουργία μιας γέφυρας. Τότε προστρέξανε πάρα πολλοί, δηλώνοντας ότι γνωρίζουν να κτίζουν, προκειμένου να κερδίσουν κάποια εύνοια. Όταν όμως έμαθαν οι κάτοικοι τον σκοπό για τον οποίο θα πέρναγε το τουρκικό ασκέρι, πήγαιναν τη νύχτα και γκρέμιζαν ό,τι την προηγούμενη οι ίδιοι είχαν φτιάξει. Όταν οι Τούρκοι ζήτησαν να μάθουν γιατί αργεί τόσο πολύ το έργο, εκείνοι απάντησαν ότι τελικά είναι στοιχειωμένο το μέρος, πιστεύοντας ότι οι Τούρκοι ή δεν θα περνούσαν ή ότι θα επέστρεφαν. Τότε ο Τούρκος διοικητής (πουλάκι) διέταξε τη σύλληψη του πρωτομάστορα και της γυναίκας του και τη θανάτωσή τους και οι Έλληνες φοβούμενοι για την τύχη που τους περίμενε ολοκλήρωσαν το γεφύρι.
Το 1881, όταν απελευθερώθηκε de jure (με συμφωνία) η Άρτα, το γεφύρι ήταν το σύνορο της ελεύθερης Ελλάδας με την τουρκοκρατημένη Ελλάδα. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1944, όταν οι Γερμανοί ναζί αποχώρησαν, διέταξαν να ανατιναχθεί το πέτρινο γεφύρι της Άρτας, αλλά ο Γερμανός σαμποτέρ προφανώς εκτίμησε το μέγεθος του εγκλήματος, δεν υπάκουσε στη διαταγή και το γεφύρι σώθηκε.

Η παράσταση
Με αφορμή τη γνωστή παραλογή, οι θεατρικοί οργανισμοί Ευτοπία και Έβδομη Θύρα συνεργάζονται, για άλλη μια φορά, για να μας δώσουν το καλύτερο δείγμα της μέχρι τώρα συνεργασίας τους. Κρατώντας ατόφιο τον μύθο του δημοτικού τραγουδιού, εμπλουτίζουν το θεατρικό κείμενο με υλικό από την πεζογραφία του Θεοτοκά (1942) και την ποίηση του Γ. Ρίτσου, εξού και ο υπόλοιπος τίτλος: «Το γεφύρι της Άρτας – Επί Μύθου Σύνθεσις». Γυμνή μαύρη σκηνή, μαύρα κοστούμια -όπως και η μοίρα αυτών των ανθρώπων- ένα σκοινί διαχωρίζει τους ηθοποιούς από την πλατεία, τον μύθο από την αφήγηση, άρα την πραγματικότητα…
Οι ρόλοι είναι και δεν είναι καθορισμένοι. Όλη η ομάδα είναι χορός, είναι κι ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Κι η σκηνοθέτιδα, Ίρις Χατζηαντωνίου, μέσα και έξω από το όριο που ορίζει το σκοινί, αφηγείται προς όλες τις γυναίκες του κόσμου, σα μια συλλογική μνήμη.
Δεσμίδες φωτός δημιουργούν τον χορό, ο καπνός κάνει την ατμόσφαιρα ονειρική, αλλά και πνιγερή και ομιχλώδη, όπως θα έπρεπε να είναι δίπλα στο ποτάμι. Το τελετουργικό της κίνησης ταιριάζει με την δωρικότητα του δεκαπεντασύλλαβου του τραγουδιού, αλλά και με την θυσία της νέας αυτής γυναίκας για την τιμή του άντρα της. Έπειτα από απέλπιδες προσπάθειες τριών χρόνων να ολοκληρωθεί το χτίσιμο, ο πρωτομάστορας δέχεται κοινωνική και επαγγελματική πίεση. Έχει θέση ευθύνης και πρέπει να φέρει εις πέρας το έργο.
Η κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει θυμίζει τραγικούς ήρωες. Συγκεκριμένα τον Κρέοντα και τον Οιδίποδα που έχουν εξαγγείλει ότι θα τιμωρήσουν τον δράστη, όποιος κι αν είναι, κι ο δράστης αποκαλύπτεται πως είναι μέσα από το ίδιο τους το σπίτι… Έτσι κι ο πρωτομάστορας πρέπει αλύγιστα να κάνει το καθήκον του. Η επιλογή, έπειτα, της γυναίκας του να αλλάξει την κατάρα της σε ευχή, ενώ την χτίζουν, θυμίζει τη μεταστροφή της Ιφιγένειας και θέτει, για δεύτερη φορά μέσα στην ίδια παραλογή, το ζήτημα της συλλογικής ευθύνης, στην οποία δεν χωράει το προσωπικό συμφέρον.
Το σκηνικό στο τέλος παραλλάσσεται πολύ λιτά, δημιουργώντας έναν πιο άγριο χώρο. Στήνεται μπροστά μας το γιαπί, στο οποίο πρέπει να κατέβει η γυναίκα του πρωτομάστορα, για να βρει την βέρα που εκείνος, λέει, ότι έχασε… Δυνατές και στιβαρές ερμηνείας από όλους, χωρίς να μπορώ να ξεχωρίσω κανέναν. Λιτή και δυνατή κι η μουσική.

Σύγχρονο Θέατρο
Ευμολπιδών 45, Γκάζι,
(ακριβώς στο metro Κεραμεικός)
τηλ. 210-3464380

Σάββατο 19.00 και Κυριακή 21.15
Εισιτήριο: 12, 10 ευρώ