Όταν τα σπίτια... μας αρρωσταίνουν – Πως αντιμετωπίζονται οι χημικές εκπομπές των κατοικιών

Χαμηλός αλλά όχι ανύπαρκτος φαίνεται ότι είναι ο κίνδυνος πρόκλησης διάφορων ασθενειών -από αλλεργικό άσθμα μέχρι κάποιους τύπους καρκίνου- εξαιτίας της μακροχρόνιας έκθεσης σε χημικές εκπομπές και ακτινοβολία από τα δομικά υλικά στα σπίτια, όπως επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αναπληρωτής καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Δημοσθένης Σαρηγιάννης, ενόψει εκδήλωσης που διοργανώνει, τη Δευτέρα, στη Θεσσαλονίκη

Η οικονομική κρίση, που έστρεψε πολλούς ιδιοκτήτες στη χρήση δομικών υλικών κατώτερης ποιότητας (π.χ., ακατάλληλων βαφών εσωτερικού χώρου) έχει επιδεινώσει το πρόβλημα, αλλά ακόμη και σε ακριβότερες κατασκευές τα επίπεδα ακτινοβολίας και χημικών μπορεί να είναι "τσιμπημένα", λόγω εκτεταμένης χρήσης υλικών όπως ο φυσικός γρανίτης ή τα ξύλινα έπιπλα και πατώματα (φορμαλδεϋδη).

Σε κάθε περίπτωση, ο καθημερινός αερισμός του χώρου -εφικτός στην Ελλάδα καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου χάρη στο ήπιο κλίμα- αποτελεί την καλύτερη μέθοδο για τη μείωση των επιπέδων κινδύνου

Εντονότερο πρόβλημα στο 15%-25% των σπιτιών

"Σύμφωνα με τις μετρήσεις που έχουν γίνει, τα επίπεδα ακτινοβολίας και χημικών εκπομπών στα δημόσια και ιδιωτικά κτήρια που εξετάστηκαν δεν είναι τέτοια που να εγκυμονούν σημαντικούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία [...] Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι οι μετρήσεις που έγιναν στο πλαίσιο του ChERRIE (σ.σ. εξετάστηκαν περίπου 200 σπίτια σε διάφορες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας) και οι σχετικοί υπολογισμοί καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι στο 15%-25% των σπιτιών στην Κεντρική Μακεδονία εκλύονται πτητικές οργανικές ενώσεις σε επίπεδα που μπορούν συσσωρευτικά να αυξήσουν τους κινδύνους για την υγεία των κατοίκων" σημειώνει ο καθηγητής, που είναι διευθυντής του Εργαστηρίου Περιβαλλοντικής Μηχανικής του Τμήματος Χημικών Μηχανικών ΑΠΘ.

Ωστόσο, παρατηρούνται διαφορές ανάμεσα στα κτήρια, που σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες -όπως έκθεση σε άλλου τύπου χημικά πέρα από αυτά που μελετήθηκαν στο CheRRIE και σχετίζονται είτε με δομικά υλικά (π.χ . φθαλικοί εστέρες) είτε με οικιακές δραστηριότητες όπως η χρήση ανοιχτού τύπου τζακιών (π.χ. αρωματικοί υδρογονάνθρακες)- συμβάλλουν στη λεγόμενη συσσωρευτική έκθεση και τη συνολική επιβάρυνση του οργανισμού. Η τελευταία, σε συνδυασμό με άλλους επιβαρυντικούς παράγοντες όπως η κακή διατροφή και το κάπνισμα, ή η γενετική προδιάθεση, αποτελούν ένα επιπλέον επιβαρυντικό παράγοντα για την υγεία. Έτσι, ακόμα και εάν τα επίπεδα κινδύνου από τη χρήση των δομικών υλικών καθεαυτή κρίνονται χαμηλά, αυτά θα πρέπει να συνυπολογίζονται στο συνολικό παζλ της ανθρώπινης έκθεσης.

Δώδεκα χρόνια ...μια ακτινογραφία

Ερωτηθείς ποιες ποσότητες ακτινοβολίας εκπέμπουν τα δομικά υλικά, σε σύγκριση με άλλες πηγές, ο κ. Σαρηγιάννης απάντησε: "Ενώ η ακτινοβολία που εκπέμπουν τα δομικά υλικά είναι χαμηλή, η χρόνια έκθεση σε αυτή έχει σωρευτική δράση. Εντούτοις, η συνολική επιβάρυνση λόγω ακτινοβολίας που δέχεται κάποιος που διαμένει σε ένα σπίτι όπου γίνεται χρήση υλικών με τα συνήθη επίπεδα ακτινοβολίας για μια περίοδο 12 ετών, ισοδυναμεί με τη δόση που λαμβάνει κάποιος από μια ακτινογραφία θώρακος/κοιλίας, δηλαδή περίπου 6 mSV (σ.σ. Millisievert, μονάδα μέτρησης ακτινοβολίας)".

Ποια δομικά υλικά εκπέμπουν ακτινοβολία/χημικά και για πόσο καιρό;

Ποια είναι τα δομικά υλικά που εκπέμπουν ακτινοβολία; Τα φυσικά υλικά όπως το μάρμαρο κι ο γρανίτης, αλλά και τα σύνθετα που βασίζονται σε πρώτη ύλη από φυσικά υλικά όπως τα τούβλα, το τσιμέντο και τα πλακάκια. "Τα υλικά με τις υψηλότερες εκπομπές ακτινοβολίας είναι το τσιμέντο και τα τούβλα. Τα δομικά υλικά που εκπέμπουν χημικές ουσίες είναι αυτά που είναι σύνθετα υλικά ή επεξεργασμένα με χημικά υλικά όπως πατώματα (παρκέ, PVC), οι γύψινες επιφάνειες, οι ξύλινες επιφάνειες λόγω της επεξεργασίας συντήρησης και χρωματισμού, αλλά και διάφορα άλλα τεχνητά υλικά όπως τα χαλιά. Τα επίπεδα κινδύνου λόγω των ραδιολογικών εκπομπών, διαφοροποιούνται ανάμεσα στα κτίρια, αλλά σε κάθε περίπτωση το εκτιμώμενο ρίσκο κρίνεται χαμηλό" πρόσθεσε.

Για πόσο χρονικό διάστημα μετά την αρχική χρήση τους στην κατασκευή είναι δυνατό να εκλύουν χημικές ουσίες τα δομικά υλικά εντός κτιρίου; "Αυτό εξαρτάται από τα δομικά υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί και από τον εξαερισμό του κτηρίου. Συνήθως υλικά πρώτης τοποθέτησης (κυρίως εμποτισμένη ξυλεία), εκπέμπουν ισχυρά τις πρώτες εβδομάδες μετά την τοποθέτηση τους, αλλά μειώνονται αισθητά με την πάροδο του χρόνου (έως και 10 περίπου φορές). Αυτό αφορά κυρίως καινούρια έπιπλα όπου έγινε χρήση υψηλών επιπέδων αλδεϋδών κατά την επεξεργασία συντήρησης τους ή και χρήση άλλων διαλυτών (π.χ. αρωματικών υδρογονανθράκων) που χρησιμοποιούνται για βαφές" εξήγησε ο καθηγητής.

Τι μπορεί να κάνει ο καταναλωτής;

Τι μπορεί να κάνει ο καταναλωτής; "Μια ανακαίνιση του σπιτιού με χρήση υλικών με μειωμένες εκπομπές σε χημικά είναι συνήθως πιο εύκολη, γιατί αυτή σχετίζεται με υλικά που είναι πιο εύκολο να αντικατασταθούν (π.χ. ξύλινες ντουλάπες και γύψινες επιφάνειες). Όσον αφορά τις εκπομπές σε ακτινοβολία, αυτές είναι πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν, γιατί σχετίζονται περισσότερο με υλικά που βρίσκονται στο σκελετό του κτιρίου (τσιμέντο και τούβλα). Οι εκπομπές από επιφανειακά υλικά (π.χ. μάρμαρα) που είναι και ευκολότερο να αντικατασταθούν, συνεισφέρουν σε πολύ μικρότερο ποσοστό στη συνολική ακτινοβολία. Σε ατομική κλίμακα, είναι δύσκολο να γίνει οικονομική αποτίμηση του οφέλους στην υγεία, δεδομένου ότι το πραγματικό κόστος μπορεί να ποικίλει, ανάλογα με την έκταση του προβλήματος που μπορεί να εκδηλωθεί δυνητικά [...] Δεδομένου ότι η ευρωπαϊκή νομοθεσία έχει θέσει περιορισμούς στη χρήση χημικών στα διάφορα καταναλωτικά προϊόντα και δομικά υλικά, ο καταναλωτής πρέπει να αποφεύγει προϊόντα που δεν είναι κατασκευασμένα στην Ευρώπη" πρόσθεσε ο κ. Σαρηγιάννης.

Βάση δεδομένων και app στη διάθεση των καταναλωτών

Παράλληλα, πολύ σύντομα, κατασκευαστές, μηχανικοί, στελέχη οργανισμών και ιδιοκτήτες θα μπορούν ν΄ αναζητούν πληροφορίες για τα δομικά υλικά στο σύστημα πληροφοριών, που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του CheRRIE, το οποίο βρίσκεται στη φάση τελικών δοκιμών, και θα βγει στο διαδίκτυο τις επόμενες ημέρες στη διεύθυνση www.jepe.gr .

Το σύστημα θα επιτρέπει στο χρήστη να δημιουργεί ένα "εικονικό" κτίριο, με συγκεκριμένες διαστάσεις, συνθήκες εξαερισμού και χρήση διαφόρων υλικών, φυσικών και τεχνητών. Το αποτέλεσμα της αποτίμησης θα είναι τα επίπεδα έκθεσης στα υπό μελέτη χημικά, σε ραδόνιο και σε φυσική ακτινοβολία, η δόση σε βάθος χρόνου και τα εκτιμώμενα ρίσκα. Κάνοντας αλλαγές είτε στα χαρακτηριστικά εξαερισμού του σπιτιού (π.χ. αλλαγές στις συνθήκες αερισμού που σχετίζονται με καλύτερη μόνωση, όπως αυτές απαιτούνται από τα ενεργειακά πιστοποιητικά) είτε στα δομικά υλικά, θα μπορεί να βλέπει πως αυτά μετασχηματίζονται τελικά σε αλλαγή στον σχετικό κίνδυνο λόγω της παραμονής του στο προς μελέτη κτίριο.

Στο πλαίσιο του έργου αναπτύσσεται, σύμφωνα με τον κ. Σαρηγιάννη και ειδική εφαρμογή (app) για έξυπνα κινητά, η οποία μετρά την ποιότητα του αέρα στον εσωτερικό χώρο, μέσω αισθητήρων, και η οποία δεν αποκλείεται να είναι και εμπορικά διαθέσιμη το 2016-2017. Το ChERRIE εντάσσεται στο πρόγραμμα INTERREG IV Ελλάδα-Βουλγαρία. Εταίροι είναι οι εξής: ΤΕΕ/ΤΚΜ, Βουλγαρική Ακαδημία Επιστημών(Institute of Mineralogy and Crystallography),Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων - Τμήμα Χημικών Μηχανικών ΑΠΘ, Αλεξάνδρειο ΤΕΙ Θεσσαλονίκης, Πανελλήνιος Σύλλογος Χημικών Μηχανικών - Τμήμα Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας και Επιμελητήριο Αρχιτεκτόνων Βουλγαρίας (τμήμα Μπλαγκόεβγκραντ)._