Οι βυζαντινές επιδράσεις στο οθωμανικό κράτος

ΕΛΛAΔΑΈντυπη Έκδοση Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη, είχαν ήδη δεχτεί τις επιρροές του αραβικού και του περσικού ισλαμισμού, πράγμα που σήμαινε ότι δεν υπήρχαν πλέον ικανοποιητικά περιθώρια για τυχόν βυζαντινές επιδράσεις, ικανές να επηρεάσουν πολιτισμικά τους θεσμούς της αυτοκρατορίας των Οθωμανών. Αυτή ήταν η πραγματικότητα, η οποία ωστόσο εξωραΐστηκε με ρομαντική διάθεση, ότι δηλαδή ο Μωάμεθ ο Πορθητής δεν έμεινε ασυγκίνητος από τη βυζαντινή μεγαλοπρέπεια, πράγμα που υπονοούσε και αντίστοιχη επιρροή… Ωστόσο, όσον αφορούσε τη διακυβέρνηση του Μωάμεθ, υπήρξε μια ανεκτικότητα απέναντι στο Πατριαρχείο, τη χρήση της ελληνικής γλώσσας στα επίσημα διπλωματικά έγγραφα, αλλά κι αυτές οι παραχωρήσεις ακυρώνονταν από τους διαδόχους του θρόνου του, κυρίως μετά την κατάληψη του αραβικού κέντρου του ισλαμικού κόσμου, δηλαδή της Συρίας, της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου. Από εκεί και έπειτα, η τουρκική διακυβέρνηση ανανέωσε με ζήλο τις κλασικές μορφές της ισλαμικής παράδοσης. Έτσι, οι περισσότερες από τις ομοιότητες που επισημαίνονται στην οργάνωση του βυζαντινού και οθωμανικού κράτους οφείλονται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι η οθωμανική αυτοκρατορία είχε την ίδια γεωγραφική βάση με τη βυζαντινή, κυριαρχώντας στους ίδιους λαούς – και κατά συνέπεια, ερχόταν αντιμέτωπη με τα ίδια προβλήματα. Συνέβαινε, λοιπόν, όπως ήταν επόμενο, να υιοθετούνται όμοιες λύσεις. Να σημειώσουμε στο σημείο αυτό, ότι ο θεοκρατικός και γραφειοκρατικός χαρακτήρας και των δύο καθεστώτων δεν είναι απόρροια μίμησης του βυζαντινού μοντέλου διακυβέρνησης από τους Οθωμανούς όσο αποτέλεσμα της παράλληλης ανάπτυξης των συγκεντρωτικών μοναρχιών της Μέσης Ανατολής, που επηρέασαν ταυτόχρονα και τη βυζαντινή παράδοση και τη σασσανιδική και αραβική μοναρχία, των οποίων κληρονόμος υπήρξε το οθωμανικό κράτος. Να σημειώσουμε επίσης ότι όλες εκείνες τις εμφανείς ελληνορωμαϊκές επιρροές στους τομείς της κρατικής οργάνωσης, του δικαίου, της φιλοσοφίας, των γραμμάτων, των επιστημών και των τεχνών, οι Οθωμανοί Τούρκοι τα κληρονόμησαν από τους Πέρσες, οι οποίοι τα είχαν αφομοιώσει και προσαρμόσει προ πολλού στις αρχές της μωαμεθανικής θρησκείας. Είναι προφανές ότι η επί τέσσερις αιώνες γειτνίαση των τουρκικών φύλων με το βυζαντινό κράτος άφησε το πολιτισμικό στίγμα της ακόμα και στην πολιτική οργάνωση της κατοπινής οθωμανικής διακυβέρνησης. Ένα χαρακτηριστικό δείγμα είναι ότι στην εξουσία του σουλτάνου υπήρχε η διακριτική ευχέρεια να συμπληρώνει τη νομοθεσία με την έκδοση διαταγμάτων. Βυζαντινές επιδράσεις μπορούν να εντοπιστούν στην εθιμοτυπία της αυλής, όπως και στο τιμαριωτικό φορολογικό σύστημα. Υπάρχουν βέβαια και μια σειρά επαφών που δεν μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστα τα οθωμανικά ήθη. Είχαν προηγηθεί οι επισκέψεις Τούρκων σουλτάνων στη βυζαντινή αυλή, όπως και είχαν συναφθεί γάμοι με βυζαντινές πριγκίπισσες. Άλλοι παράγοντες είναι οι ανάδειξη χριστιανών εξωμοτών σε ανώτερα αξιώματα και αργότερα η μαζική στρατολόγηση χριστιανοπαίδων στην υπηρεσία των σουλτάνων. Ακόμα σημαντικότατη επιρροή άσκησε η ενσωμάτωση μεγάλου μέρους της βυζαντινής στρατιωτικής τάξεως στο στρατιωτικό οθωμανικό σύστημα. Περί τα τέλη του 15ου και στις αρχές του 16ου αιώνα φαίνεται ότι η πλειονότητα των οθωμανικών δυνάμεων της χερσονήσου του Αίμου αποτελούνταν από χριστιανούς σπαχήδες και αρματολούς. Πολλοί από αυτούς που αφομοιώθηκαν στο οθωμανικό τιμαριωτικό σύστημα ήταν παλαιοί Βυζαντινοί, Έλληνες και Σλάβοι. Κατά συνέπεια, όταν οι γαίες τους μετατράπηκαν σε τιμάρια, φαίνεται ότι πολλά στοιχεία της «πρόνοιας» ενσωματώθηκαν στο οθωμανικό τιμαριωτικό σύστημα. Η πιο έκδηλη επιρροή της βυζαντινής διακυβέρνησης στην οθωμανική αυτοκρατορία είναι ο τρόπος φορολόγησης. Ένας από τους βασικότερους λόγους έγκειται στο ότι οι Τούρκοι ήθελαν να οργανώσουν ένα ασφαλές, αποτελεσματικό και δοκιμασμένο σύστημα φορολόγησης. Είχαν ανάγκη άμεσης εκμετάλλευσης των περιοχών που κατακτούσαν. Έτσι, το έτοιμο και οργανωμένο βυζαντινό σύστημα ήταν ο ασφαλέστερος τρόπος για να πετύχουν τον σκοπό τους. Επίσης, ένας ακόμα βασικός λόγος που προτιμήθηκε αυτή η μεθοδολογία στη φορολόγηση ήταν ότι οι Οθωμανοί δεν διέθεταν γραφειοκρατικό σύστημα πάνω στο οποίο έπρεπε να βασιστεί η είσπραξη των φόρων. Αρχικά, οι Τούρκοι ηγεμόνες, ασκώντας μιαν εξαιρετικά συντηρητική πολιτική, υποχρεώθηκαν να καταφύγουν και να βασιστούν στο προσωπικό που υπήρχε αλλά και στην υιοθέτηση πολλών στοιχείων του βυζαντινού εισπρακτικού μηχανισμού ώστε να μην διαταράξουν τις συνήθειες των νέων τους υπηκόων. Τουρκικές ιδιαιτερότητες Ωστόσο, ενδιαφέρον έχουν και οι διαφορές που παρουσιάζονται στην πολιτική και κοινωνική οργάνωση των Οθωμανών σε σχέση με εκείνες των άλλων ισλαμικών κρατών. Αυτές οι διαφορές εστιάζονται κυρίως στην επιβίωση των προϊσλαμικών τουρκομανικών στοιχείων. Όταν τα τουρκικά φύλα εισέβαλαν στη Μικρά Ασία, ήταν φορείς μιας παραδόσεως τόσο ισλαμικής όσο και νομαδικής. Η επίδραση του Ισλάμ, εντονότερη στους ηγεμόνες και στο αμεσότερο περιβάλλον τους, ήταν επιφανειακή και συχνά αποτελούσε απλό επίχρισμα στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, όπου η νομαδική παράδοση εξακολουθούσε να διέπει όλες στις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εκφάνσεις της ζωής τους. Οι δυο κυριότερες δραστηριότητες της τουρκικής νομαδικής οικονομίας ήταν η κτηνοτροφία και ο πόλεμος. Αυτές οι δραστηριότητες ήταν αλληλένδετες και βασίζονταν πάνω στη διαρκή ανάγκη αναζήτησης νέων βοσκοτόπων για τα ποίμνιά τους. Αυτό τους ωθούσε σε συχνές επιδρομές εναντίον γειτονικών αγροτικών πληθυσμών, των οποίων ο εξανδραποδισμός και η αρπαγή των περιουσιών επέφερε μεγάλα οφέλη. Η ισλαμική θρησκεία όχι μόνο δεν περιόρισε τον νομαδικό επεκτατισμό, αλλά του εμφύσησε μεγαλύτερη ορμή, προσδίδοντας ιερό χαρακτήρα στις επιδρομές των τουρκικών φύλων και ιδιαίτερα των Οθωμανών. Η γεωγραφική τους θέση στη μεθόριο του ισλαμικού και του χριστιανικού κόσμου διεύρυνε τους ορίζοντες των επιδιώξεών τους και οι επιδρομές τους προσελάμβαναν την αίγλη του ιερού πολέμου για την επέκταση της επικράτειας του Ισλάμ. Η ιδιότυπη αυτή σύζευξη του νομαδισμού και του ισλαμισμού καθόρισε την κατεύθυνση των κατακτήσεων και τον κατ’ εξοχή στρατιωτικό και επεκτατικό χαρακτήρα του οθωμανικού κράτους. Οθωμανική αυτοκρατορίαΒυζάντιοεπίδρασηIssue: 1920Issue date: 09-06-2016Has video: