Νέλσων Μαντέλα: Απαρτχάιντ, φυλακή, συμφιλίωση

Αφιέρωμα στον άνθρωπο σύμβολο του αγώνα κατά των φυλετικών διακρίσεων, τον Νέλσονα Μαντέλα έχει εντάξει σήμερα στο πρόγραμμά του ο Αθήνα 9.84. Στον ηγέτη και αγωνιστή που έδωσε πρόσωπο στον αγώνα ενός ολόκληρου έθνους κατά του απαρτχάιντ και η ζωή του οποίου αποτελεί τη νεότερη ιστορία της Νότιας Αφρικής. Στο αφιέρωμα, σκιαγραφείται η εποχή του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, η πορεία του Νέλσονα Μαντέλα

και ο αγώνας του ακόμη και μέσα από τη φυλακή καθώς και τα μηνύματά του που βρήκαν ένθερμους υποστηρικτές σε ολόκληρο τον κόσμο.

Φυσικά ένα έτοιο αφιέρωμα δεν θα μπορούσε να ξεκινήσει χωρίς να περιγράψει την παρανοϊκή πραγματικότητα του απαρτχάιντ, όπως τη βίωναν οι μαύροι κάτοικοι της Νοτίου Αφρικής την εποχή του Μαντέλα.

Απαρτχάιντ

Το Απαρτχάιντ ήταν το νομοθετικό καθεστώς στη Νότια Αφρική και η καθημερινότητα στη ζωή των πολλών που εγκαθίδρυσαν οι λευκοί Αφρικάνερς άποικοι που αποτελούσαν τη μειοψηφία αλλά πλην την εξουσία στη χώρα του Μαντέλα.

Έλαβε την πιο σκληρή μορφή του, την νομοθετικά κωδικοποιημένη, το 1948 μετά την εκλογική νόκη του Εθνικού Κόμματος. Απαρτχάιντ σήμαινε ότι οι κάτοικοι της Νότιας Αφρικής ήταν χωρισμένοι σε τέσσερις διαφορετικές κατηγορίες με φυλετικά κριτήρια: Λευκοί, Μαύροι, λοιποί έγχρωμοι, Ινδοί, Όσοι δεν ήταν λευκοί δεν ήταν καν πολίτες της χώρας τους. Δεν είχαν καν το δικαίωμα να ασκούν επάγγελμα σε περιοχές προοριζόμενες για λευκούς παρά μόνο με ειδική άδεια. Δεν είχαν το δικαίωμα να παντρεύονται, ούτε καν να συνευρίσκονται σεξουαλικά με μέλη άλλης φυλής. Δεν είχαν το δικαίωμα σε κοινές υποδομές περίθαλψης και εκπαίδευσης. Δεν είχαν το δικαίωμα να βρίσκονται στον ίσιο τόπο με τους λευκούς. Το απαρτχάιντ σήμαινε τη μετακίνηση πληθυσμού έξω από τον τόπο εστίας τους και την περίφραξή τους σε 10 ειδικά διαμορφωμένες περιοχές οι οποίες μετονομάστηκαν σε «αυτοκυβερνώμενες περιοχές των μαύρων». Απαρτχάιντ σήμαινε ότι η πλειοψηφία των κατοίκων της Νότιας Αφρικής ήταν άνθρωποι με μηδενικά δικαιώματα.

Νέλσων Μαντέλα

Ο Νέλσων Μαντέλα γεννήθηκε σε αυτό το πλαίσιο στις 18 Ιουλίου του 1918 στο χωριό Μβέζο. Ήταν απόγονος φυλάρχων της φυλής Ξόσα κι έγινε γνωστός στους Νοτιοαφρικανούς με το όνομα Μαντίμπα. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο του Βιτβάτερσραντ, όντας τότε ο μοναδικός μαύρος φοιτητής του έτους του. Έφυγε από τη φυλή του για να γλυτώσει ένα προξενιό κι έτσι βρέθηκε από το παραδοσιακό πλαίσιο στον κόσμο του ακτιβισμού. Η βαθιά χριστιανική πίστη του τον κράτησε αρχικά μακριά από το κομμουνιστικό κόμμα παρότι είχε εντυπωσιαστεί από τη μίξη των φυλών που παρατηρούταν στος κομματικές διαδικασίες. Εμπνευσμένος αρχικά από τις τακτικές μη βίας του αγώνα ανεξαρτητοποίησης της Ινδίας υπό τον Γκάντι, αναδείχθηκε Γραμματέας της Νεολαίας του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου το 1950. Το 1952 συνελήφθη και δικάστηκε για πρωτη φορά ενώ το Δεκέμβριο του 1956 έμελλε να ακολουθήσει η δίκη του για εσχάτη προδοσία μετά τις μαζικές διαδηλώσεις στις οποίες είχε παίξει καθοδηγητικό ρόλο.

Χαρακτηριστικό της προσαρμοστικότητας του το γεγονός ότι απέκρουσε τις απόψεις περισσότερο ένθερμων ακτιβιστών για μη ανάμιξη με αντιρατσιστές ακτιβιστές προερχόμενους από άλλες φυλές αλλά και το ότι βρέθηκε πολύ κοντά και στην Κούβα του Φιντέλ Κάστρο και στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα από το οποίο αρχικά κρατούσε αποστάσεις. Στις 5 Αυγούστου του 1962 συνελήφθη έχοντας ήδη ιδρύσει την ένοπλη οργάνωση «το Δόρυ του Έθνους». Την επόμενη χρονιά καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη μετά από μία ονομαστή τρίωρη απολογία κι ενώ σε πολλά μέρη του κόσμου, όπως στον Καθεδρικό του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο, διοργανώνονταν ολονυκτίες για την αθώωσή του. Έμεινε 18 χρόνια φυλακισμένος στο νησί Ρόμπεν, συχνά σε απομόνωση, σε ένα κελί 2,5 x2, υπέφερε απο φυματίωση, υπέστη εξευτελισμούς, διοργάνωσε απεργίες πείνας αλλά δε λύγισε. Από το 1980 και μετά παρά την αρνητικά στάση διεθνών ηγετών , όπως ο Ρέιγκαν και η Θάτσερ, το σύνθημα «Free Nelson Mandela» άρχισε να κερδίζει έδαφος. Η απελευθέρωσή του υπήρξε ένα αίτημα το οποίο υιοθετήθηκε και από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και δεν έμελλε να πραγματοποιηθεί παρά μόνο μετά τη στρατιωτική ήττα του καθεστώτος του Απαρτχάιντ στον πόλεμο της Ανγκόλας το 1988 και μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989. Ο Μαντέλα απελευθερώθηκε στις 2 Φενρουαρίου του 1990 και την ομιλία του στο γήπεδο Σόκερ Σίτυ του Γιοχάνεσμπουργκ παρακολούθησαν 100.000 άνθρωποι.

Ο Μαντέλα είχε το θάρρος να ηγηθεί διαπραγματεύσεων, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, που έθεσαν το πλαίσιο για μία συμφιλίωση μεταξύ των λευκών και των μαύρων κατοίκων και έζησε την πολιτική κορύφωσή του εκλεγόμενος στις 27 Απριλίου του 1994 στην προεδρία της Νότιας Αφρικής, την οποία διατήρησε για 5 χρόνια.

Τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης και παρέμεινε στην εξουσία έως το 1999 ωστόσο υπήρξε δραστήριος και κατά την επόμενη δεκατία, αναδεικνυόμενος σε διεθνές σύμβολο.

Την έρευνα παρουσίασαν η Νόνη Καραγιάννη και ο Κώστας Ράπτης.

Αρχισυνταξία: Πανδώρα Παφίλη

Ρεπορτάζ: Μαρία Αντωνίου, Αλεξάνδρα Βουδούρη, Τζίνα Μοσχολιού